Προεμφυτευτικός Γενετικός Έλεγχος

 Η μέθοδος PGT-M επιτρέπει την ανίχνευση συγκεκριμένων γονιδιακών μεταλλάξεων που είναι υπεύθυνες για την εμφάνιση γνωστών, συγγενών και κληρονομικών νοσημάτων. Εφαρμόζεται σε περιπτώσεις όπου οι υποψήφιοι γονείς είναι φορείς μεταλλάξεων που σχετίζονται με γενετικά νοσήματα. Τα έμβρυα ελέγχονται για την παρουσία των συγκεκριμένων μεταλλάξεων πριν την εμφύτευση, προκειμένου να διασφαλισθεί ότι τα παιδιά δε θα κληρονομήσουν το γενετικό νόσημα των γονιών τους.

Παραδείγματα ασθενειών που εφαρμόζεται η PGT-M είναι η α- και β-μεσογειακή αναιμία, η κυστική ίνωση, κ.ά. Με τη συνεχή πρόοδο της γενετικής είναι δυνατή η ταυτοποίηση περισσότερων γονιδίων που ευθύνονται για σπανιότερες κληρονομικές ασθένειες. Πρέπει να τονιστεί ότι η PGT-M αναζητά συγκεκριμένα νοσήματα και δεν αποκλείει τη γέννηση ενός παιδιού με άλλης μορφής γενετική βλάβη.

Η μέθοδος ήταν παλαιότερα γνωστή και ως PGD (preimplantation genetic diagnosis).

Με τον έλεγχο PGT-A  αναγνωρίζονται τα έμβρυα με αριθμητικές χρωμοσωμικές ανωμαλίες (ανευπλοειδίες) και επιλέγονται για μεταφορά μόνο τα χρωμοσωμικά άρτια έμβρυα. Η Μονάδα ΥΓΕΙΑ IVF Εμβρυογένεσις διαθέτει ένα πλήρες πρόγραμμα Προεμφυτευτικού Γενετικού Ελέγχου χρωμοσωμικών ανωμαλιών, η διαδικασία του οποίου πραγματοποιείται σε αυτόνομο Εργαστήριο Γενετικής που βρίσκεται εντός της Μονάδας.

Ο έλεγχος PGT-A  προτείνεται σε ζευγάρια με υπογονιμότητα που υποβάλλονται σε κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης και έχει στόχο την ανάλυση όλου του γονιδίωματος για χρωμοσωμικές ανωμαλίες στα έμβρυα, τόσο αριθμητικές όσο δομικές. Ο έλεγχος PGT-A  αναλύει το σύνολο των χρωμοσωμάτων στον άνθρωπο (23 ζεύγη, 22 αυτοσωμικά και τα φυλετικά χρωμοσώματα Χ και Υ). Ευπλοειδικό κρίνεται ένα έμβρυο που φέρει και τα 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων, ενώ οποιαδήποτε αριθμητικού τύπου χρωμοσωμική ανωμαλία καλείται ανευπλοειδία. Οι ανευπλοειδίες ευθύνονται για το μεγαλύτερο ποσοστό αποβολών πρώτου τριμήνου και για τη γέννηση παιδιών με γενετικά σύνδρομα. Οι περισσότερες χρωμοσωμικές ανωμαλίες δεν είναι βιώσιμες, με εξαίρεση ορισμένες  που ευθύνονται για την εκδήλωση συνδρόμων στον άνθρωπο (όπως το Σύνδρομο Down). Οι ανευπλοειδίες δεν έχουν κληρονομικότητα, ωστόσο η συχνότητα αυτών αυξάνει όσο αυξάνει η ηλικία της υποψήφιας μητέρας.

Στην εξωσωματική γονιμοποίηση τα έμβρυα δημιουργούνται και αναπτύσσονται έξω από τη μήτρα και αυτό μας δίνει τη δυνατότητα της χρωμοσωμικής τους ανάλυσης προεμφυτευτικά. Στόχοι του ελέγχου PGT-A είναι η επιλογή και μεταφορά (πίσω στην μήτρα) του εμβρύου με την μεγαλύτερη πιθανότητα επίτευξης εγκυμοσύνης, η αποφυγή αποβολής λόγω χρωμοσωμικών ανωμαλιών, η  μείωση του χρόνου επίτευξης εγκυμοσύνης  και  η γέννηση ενός υγιούς παιδιού.

Τα πλεονεκτήματα του ελέγχου είναι η αύξηση  της πιθανότητας εγκυμοσύνης στην αρχική προσπάθεια, η επιλογή του αρτιότερου εμβρύου με στόχο τη μεταφορά ενός μόνον εμβρύου πίσω στη μήτρα, και ως εκ τούτου την αποφυγή πολύδυμης κύησης,  η μείωση της πιθανότητας αποβολής  πρώτου τριμήνου και αύξηση  της πιθανότητας γέννησης υγιούς παιδιού, η μείωση πιθανότητας τερματισμού εμβρύου με χρωμοσωμική ανωμαλία αλλά και η αποφυγή της ψυχικής και σωματικής ταλαιπωρίας που συνοδεύει την διακοπή της κύησης ύστερα από προγεννητικό έλεγχο.

Οι κύριες ενδείξεις του ελέγχου PGT–A είναι:

• Α) Προχωρημένη αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας (≥38)
  Κάθε γυναίκα γεννιέται με συγκεκριμένο αριθμό ωαρίων τα οποία βρίσκονται στις ωοθήκες της και δεν υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας νέων. Μετά την ήβη, κάθε μήνα στρατολογούνται πάνω από χίλια ωοθυλάκια (που καθένα περιέχει ένα ωάριο) και από αυτά θα επικρατήσει μόνο ένα από το οποίο θα απελευθερωθεί το ωάριο προς πιθανή γονιμοποίηση. Τα εναπομείναντα ωάρια «γηράσκουν», όπως συμβαίνει και σε όλα τα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα «γηραιότερα» ωάρια να είναι επιρρεπή σε διαταραχές των χρωμοσωμάτων τους, οπότε οδηγούν σε έμβρυα με αντίστοιχες ανωμαλίες.
  Για τον λόγο αυτό, γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας έχουν χαμηλότερες πιθανότητες επίτευξης εγκυμοσύνης καθώς το ποσοστό ανευπλοειδιών στα ωάριά τους αυξάνεται σημαντικά (Πίνακας 1). Τα έμβρυα με ανευπλοειδίες είτε δεν εμφυτεύονται είτε αποβάλλονται σύντομα μέσα στο πρώτο τρίμηνο της κύησης.

Πίνακας 1.  Συχνότητα χρωμοσωμικών ανωμαλιών στα ωάρια των γυναικών σε συνάρτηση με την ηλικία

• Β)  Καθ΄ έξιν αποβολές πρώτου τριμήνου (≥2)
  Η αποβολή πρώτου τριμήνου αποτελεί τη συχνότερη επιπλοκή της κύησης. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν ανευρίσκεται συγκεκριμένη αιτία, αν και  σε μεγάλο ποσοστό θεωρείται αποτέλεσμα χρωμοσωμικών ανωμαλιών του εμβρύου.
  Συγκεκριμένα, αριθμητικές χρωμοσωμικές ανωμαλίες (ανευπλοειδίες) εντοπίζονται στο 60% των αυτόματων αποβολών, ενώ μερικές συνδέονται και με την εκδήλωση γενετικών συνδρόμων, όπως η τρισωμία του χρωμοσώματος 21 (σύνδρομο Down). Ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των εμβρύων στην εξωσωματική γονιμοποίηση παύει να αναπτύσσεται μετά την εμφύτευσή του στη μήτρα λόγω χρωμοσωμικών ανωμαλιών. Ο  έλεγχος PGT-A μπορεί να εφαρμοστεί  να εφαρμοστεί σε  ζευγάρια με ιστορικό καθ’ έξιν αποβολών.
• Γ) Επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες προσπάθειες στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή (≥3)
  Τα έμβρυα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια ενός κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης αξιολογούνται βάσει της μορφολογικής τους ανάπτυξης, με στόχο την επιλογή των ποιοτικά αρτιότερων εμβρύων. Είναι όμως σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η καλή μορφολογία των εμβρύων δεν συνεπάγεται την φυσιολογική γενετική τους σύσταση. Ειδικότερα, τα έμβρυα με χρωμοσωμικές ανωμαλίες αποτυγχάνουν πολύ συχνά να εμφυτευτούν στη μήτρα ή σταματούν την ανάπτυξή τους πολύ πρώιμα γεγονός που μπορεί να ευθύνεται για τις επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες προσπάθειες στην εξωσωματική γονιμοποίηση. Ο έλεγχος PGT-A ελαχιστοποιεί τις πιθανότητες μεταφοράς εμβρύων με χρωμοσωμικές ανωμαλίες και αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχούς εγκυμοσύνης ανά εμβρυομεταφορά σύμφωνα με τα δεδομένα των κλινικών ερευνών παγκοσμίως.
• Δ) Τερματισμός προηγούμενης κύησης με χρωμοσωμική ανωμαλία
  Μια γυναίκα που έχει ήδη στο ιστορικό της τερματισμό εμβρύου (πέραν του 1ου τριμήνου) με τεκμηριωμένη χρωμοσωμική ανωμαλία,  έχει πιθανότητες να εμφανίσει το ίδιο πρόβλημα σε μια επόμενη εγκυμοσύνη, ανεξάρτητα από την ηλικία της. Ο έλεγχος PGT-A μειώνει την πιθανότητα επανάληψης ενός τέτοιου δυσάρεστου συμβάντος.
• Ε) Σοβαρές περιπτώσεις ανδρικής υπογονιμότητας
  Το ποσοστό των ανευπλοειδιών στα σπερματοζωάρια ανδρών με βαριάς μορφής ολιγοζωοσπερμία (<5εκ. σπερματοζωάρια/ml) ή στο υλικό βιοψίας όρχεων είναι υψηλό, με αποτέλεσμα τα έμβρυα που προκύπτουν να παρουσιάζουν αυξημένο ποσοστό χρωμοσωμικών ανωμαλιών. Ο έλεγχος PGT-A θα μπορούσε να συμβάλλει στη μείωση του υψηλού κινδύνου κύησης με χρωμοσωμικές ανωμαλίες σε περιπτώσεις πολύ σοβαρού ανδρικού παράγοντα.

Με την εξέταση PGT-SR, αναγνωρίζονται οι δομικές χρωμοσωμικές ανωμαλίες στα έμβρυα πριν από τη μεταφορά τους στη μήτρα.

Ο έλεγχος συστήνεται να εφαρμοστεί όταν ο ένας ή και οι δύο υποψήφιοι γονείς είναι φορείς αμοιβαίας και ισοζυγισμένης μετατόπισης, μετάθεσης κατά Robertson, περικεντρικής αναστροφής, ελλείματος ή διπλασιασμού, αριθμητικών ανωμαλιών  των φυλετικών χρωμοσωμάτων (πλήρεις ή σε μωσαϊκισμό).

Εικόνα 2.  Αμοιβαία και ισοζυγισμένη μετάθεση μεταξύ των χρωμοσωμάτων 16 και 22

Οι αμοιβαίες χρωμοσωμικές αναδιατάξεις σε έναν φορέα υποψήφιο γονέα μπορεί να έχουν κληρονομηθεί από την προηγούμενη γενεά ή να έχουν δημιουργηθεί εκ νέου (de novo). Οι φορείς αυτοί είναι φυσιολογικοί, τα χρωμοσώματα όμως που εμπλέκονται στην αναδιάταξη είναι επιρρεπή σε λανθασμένο διαχωρισμό κατά τη δημιουργία των ωαρίων και των σπερματοζωαρίων. Ως εκ τούτου υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για δημιουργία εμβρύων με ανωμαλία στη δομή ή στον αριθμό των χρωμοσωμάτων που εμπλέκονται στην αναδιάταξη με αποτέλεσμα το ζευγάρι να αντιμετωπίζει αποβολές πρώτου τριμήνου.

Η PGT-SR σε αυτές τις περιπτώσεις επιτρέπει την ανίχνευση των χρωμοσωμικών δομικών ανωμαλιών στα έμβρυα, καθώς και την επιλογή φυσιολογικών/ισοζυγισμένων εμβρύων προς μεταφορά ύστερα από κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης.