Ασθένειες των ωοθηκών και πως επηρεάζουν την γονιμότητα

Γράφει ο
Μηνάς Μαστρομηνάς,
Μαιευτήρας Γυναικολόγος, Ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, Μονάδα ΥΓΕΙΑ IVF ΕΜΒΡΥΟΓΕΝΕΣΙΣ

Οι ωοθήκες είναι η πηγή παραγωγής των ωαρίων αλλά και των βασικών ορμονών που καθορίζουν τον φυσιολογικό καταμήνιο κύκλο της γυναίκας. Η λειτουργία τους εξαρτάται από ορμόνες που εκκρίνονται από ένα αδένα που βρίσκεται στην βάση του εγκεφάλου, την υπόφυση.

Οι ωοθήκες έχουν μέγεθος αμυγδάλου και βρίσκονται εκατέρωθεν της μήτρας, κάτω από τις σάλπιγγες. Στην εφηβεία που αρχίζει η ορμονική λειτουργεία τους περιέχουν 300000-400000 ανώριμα ωάρια. Από αυτά μόνο 400-500 θα φθάσουν στην ωορρηξία.

Η γυναικεία γονιμότητα εξαρτάται απόλυτα από την εύρυθμη λειτουργία αλλά και την επάρκεια σε ωάρια των ωοθηκών.

Καταστάσεις ή ασθένειες που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την λειτουργία τους είναι:

Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών

Πρόκειται για μία συχνή (20%) καλοήθη πάθηση που χαρακτηρίζεται από διογκωμένες ωοθήκες, από διαταραχές περιόδου (αραιομηνόροια) παχυσαρκία, τριχοφυΐα, ακμή και γενικά υπερανδρογονισμό. Λόγω της συνυπάρχουσας ανωορρηξίας η ολιγοανωορρηξίας δυσχαιρένεται η επίτευξη εγκυμοσύνης. Η αντιμετώπιση της υπογονιμότητας είναι σχετικά απλή με την χορήγηση ωορρηκτικών και αντιδιαβητικών φαρμάκων και σύσταση για απώλεια βάρους.

Ενδομητρίωση

Συνήθης καλοήθης ασθένεια σε γυναίκες με υπογονιμότητα. Συνίσταται στην ανάπτυξη ιστού παρόμοιου με αυτού που βρίσκεται στο εσωτερικό της μήτρας (ενδομήτριο) σε έκτοπη θέση, πολύ συχνά στις ωοθήκες όπου αναπτύσσονται ενδομητριωσικές η σοκολατοειδείς (λόγω της υφής του περιεχομένου τους) κύστεις.

Τα συμπτώματα είναι πόνος πριν ή τις πρώτες ημέρες περιόδου και συχνά πόνος στην επαφή. Η γονιμότητα επηρεάζεται μέσω πολλών μηχανισμών όπως είναι η αλλαγή της ανατομίας, η παραγωγή τοξικών για την γονιμότητα βιοχημικών ουσιών,  αλλά και άλλοι εν πολλοίς άγνωστοι μηχανισμοί. Η ωοθηκική λειτουργία και ιδίως οι εφεδρείες των ωοθηκών επηρεάζονται από την ανάπτυξη των ενδομητριωσικών κύστεων. Η χειρουργική αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης θα πρέπει να γίνεται με φειδώ και προσοχή για να μην επιβαρυνθεί ακόμη περισσότερο το αποθεματικό των ωαρίων στις ωοθήκες.

Κύστεις ωοθηκών

Συνήθως σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας οι κύστεις των ωοθηκών είναι καλοήθεις με διαυγές περιεχόμενο. Οι περισσότερες είναι λειτουργικές (αποτέλεσμα ανωορρηξίας) και απορροφούνται με τον χρόνο. Σε κάποιες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται με την χρήση αντισυλληπτικών

Πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια (ΠΩΑ)

Πρόκειται για σπάνια κατάσταση, όπου οι ωοθηκικές εφεδρείες είναι πολύ περιορισμένες με αποτέλεσμα την εμμηνόπαυση πριν την ηλικία των 40 ετών.

Αφορά λιγότερο από το 1% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας.

Tα συμπτώματα περιλαμβάνουν αυτά της κλιμακτηρίου-εμμηνόπαυσης όπως διαταραχές κύκλου, εξάψεις, εφιδρώσεις, ξηρότητα κόλπου, μείωση Libido, καταθλιπτικές διαταραχές.

Τα αίτια μπορεί να είναι γενετικά (Σύνδρομο Turner, Fragile X) αυτοάνοσα όπως θειροειδιτις, νόσος Αddison, Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος, και τέλος προηγούμενη χημειοθεραπεία ή χειρουργική αφαίρεση ωοθηκών. Σε ποσοστό όμως 90% τα αίτια είναι ιδιοπαθή δηλ. άγνωστα. Η ορμόνη ΑΜΗ που εκφράζει το δυναμικό των ωοθηκών είναι πολύ χαμηλή (<0,1ng/ml και οι FSH και LH >40 mIU/ml)

Η Εξωσωματική Γονιμοποίηση με ομόλογα ωάρια στην ΠΩΑ έχει χαμηλά ποσοστά επιτυχίας και στην πλειονότητα των περιπτώσεων χρειάζεται η χρήση ετερόλογων ωαρίων. Επίσης οι γυναίκες αυτές χρήζουν ορμονικής υποκατάστασης μέχρι την ηλικία των 50 ετών προκειμένου να έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής και να αποφύγουν την οστεοπόρωση.

Καρκίνος των ωοθηκών

Είναι ευτυχώς σπάνιος σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Η θεραπεία είναι είτε χειρουργική με εξαίρεση της μιας ή και των δύο ωοθηκών είτε συνδυασμός χειρουργικής με χημειοθεραπεία. Σε κάθε περίπτωση διαταράσσεται η ωορρηξία και τα αποθεματικά των ωοθηκών. Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται κοιλιακή διάταση με άλγος, πυρετό, συχνουρία και απίσχναση

Σαλπιγγοωθηκικό απόστημα

Πρόκειται για οργανωμένη εν είδη σάκου, πυώδη συλλογή που περιλαμβάνει την σάλπιγγα και την ωοθήκη. Προκαλείται από μικροβιακή σαλπιγγίτιδα και τα συμπτώματα είναι έντονο άλγος υπογαστρίου, πυρετός και ανώμαλη κολπική υπερέκκριση. Η κατάσταση αυτή επηρεάζει την σαλπιγγική λειτουργία αλλά και την ομαλή ωοθηκική λειτουργεία και ωορρηξία. Η θεραπεία είναι αντιμικροβιακή θεραπεία και σε κάποιες περιπτώσεις χειρουργική.

Συστροφή ωοθήκης

Αφορά σε σπάνια περίπτωση συστροφής της ωοθήκης πέριξ των συνδέσμων που την συγκρατούν στην θέση που βρίσκεται. Τα συμπτώματα είναι οξύ άλγος στην πύελο, ναυτία και έμετος. Συνήθως υπάρχει κυστικό μόρφωμα στην ωοθήκη που προδιαθέτει σε συστροφή. Επίσης η ωοληψία μπορεί σε σπάνιες περιπτώσεις να δημιουργήσει συστροφή. Η αντιμετώπιση είναι η έγκαιρη χειρουργική (λαπαροσκοπική) αποκατάσταση, για να αποφευχθεί η ισχαιμία της ωοθήκης που μπορεί να οδηγήσει σε νέκρωση της.